Η ΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΤΟΥ 1922 ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ (ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΗ ΠΗΓΗ)
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να καταγράψετε τις επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων του 1922 στον αστικό πληθυσμό της χώρας, τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν και τους τρόπους που αντιμετωπίστηκαν αυτά από την πολιτική ηγεσία κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου.
ΚΕΙΜΕΝΟ Α΄
Στην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες. Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς: Μια πόλη των 300.000 κατοίκων διογκώθηκε («πρήστηκε») ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700.000. Οι παροχές νερού κατέρρευσαν, ο φωτισμός ήταν κακός, και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν.
Markham, V.R., “Greece and the Refugees from Asia Minor”, Fortnightly Review, February 1925).
ΚΕΙΜΕΝΟ Β΄
Αμέσως μετά την πυρπόληση της Σμύρνης τον Αύγουστο του 1922 και τη βίαιη έξωση των χριστιανικών πληθυσμών από τη Μικρά Ασία, πλοία καταπλέουν στον Πειραιά γεμάτα πρόσφυγες.
Από το 1922 έως το 1928 ο πληθυσμός την πόλης σχεδόν διπλασιάζεται: από 135.833 κατοίκους εκτινάσσεται στους 237.018, μια αύξηση 74%. Στην περιφέρειά της γεννιούνται νέες συνοικίες: η Παλιά Κοκκινιά, η Νέα Κοκκινιά, η Αμφιάλη, ο Κορυδαλλός, ο Άγιος Ιωάννης Ρέντης, η Δραπετσώνα.»
Henry Morgenthau, Η αποστολή μου στην Αθήνα, Τροχαλία, Αθήνα 1994, σελ.92.
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ΄
Την πλατεία που μας δείξαμε πρώτα τη λέγανε Άγιος Νικόλας [...] Πρωτοκάτσαμε σε ένα δρόμο που τον φωνάζαμε Αλατσατών [...] Έν μαγγανοπήγαδο υπήρχε εκεί κάτω, ένα άλλο μεταξύ Καρακουλουξή και Ικονίου που φτιάχτηκε η περιοχή της Οσίας Ξένης, χτίστηκε εκεί σε κοινό πλυσταριό, ένα πιο μεγάλο πηγάδι ήτανε στον Άη Νικόλα και θυμάμαι ένα ακόμη στη Γρεβενών [...] Απ’αυτά τα πηγάδια ξεδιψούσαμε, πλενόμασταν και με τα νερά τους χτίζαμε [...] Ύστερα αγοράζαμε νερό από κάτι βαρέλια πάνω σε κάρα, ώσπου μετά το 1930 και με μεγάλους αγώνες μας και φωνές στο Κράτος, συνδεθήκαμε με την Ούλεν που έβαλε σε κάθε γειτονιά βρύση και γεμίζαμε με τους κουβάδες μας για λάτρα και πόσιμο.
Κουβέντα μην κάνεις τώρα για φως και ηλεκτρικό. Καντήλια για να βλέπουν οι ζωντανοί και να συχωριούνται οι πεθαμένοι μας, λάμπες και κεριά. Μ΄αυτά βλέπαμε τα βράδια, τρώγαμε και πέφταμε για ύπνο.
Προσφυγική μαρτυρία πρόσφυγα από την Κοκκινιά, Κάτια Γαλοπούλου, στο Ημερολόγιο 2013: Πειραιάς πόλη μεταναστών και προσφύγων, σελ. 35.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Η Μικρασιατική καταστροφή επηρέασε σημαντικά την πορεία του ελληνικού έθνους στη σύγχρονη εποχή. Ορισμένοι την παραλλήλισαν με την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453, ενώ άλλοι θεώρησαν το 1922 ως αφετηρία της νέας Ελλάδας. Το προσφυγικό ζήτημα, ως συνέπεια της Μικρασιατικής καταστροφής, αποτέλεσε για την Ελλάδα ένα οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό ζήτημα μεγάλης σπουδαιότητας, με επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής του νεοελληνικού έθνους.
Αρχικά, και σε σχέση με τα πληθυσμιακά δεδομένα, ο πληθυσμός της Ελλάδας αυξήθηκε από το 1920 έως το 1928 περίπου κατά 20%. Αυξήθηκε επίσης κατά πολύ ο βαθμός αστικοποίησης του κράτους: το 1/3 του πληθυσμού ζούσε πλέον σε μεγάλα αστικά κέντρα. Είναι γνωστό επίσης ότι η αστική στέγαση είχε ξεκινήσει από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών: της Καισαριανής, του Βύρωνα, της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά. Παράλληλα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Henry Morgenthau στο Η αποστολή μου στην Αθήνα, στην περιφέρειά της πρωτεύουσας δημιουργήθηκαν νέες συνοικίες, στις παρυφές παλαιών οικισμών, ή σε παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς. Τέτοιες ήταν η Παλιά και η Νέα Κοκκινιά, η Αμφιάλη, ο Κορυδαλλός, ο Άγιος Ιωάννης Ρέντης, η Δραπετσώνα.»
Σύμφωνα με την ιστορική αφήγηση, κατά την ίδια περίοδο, ο πληθυσμός της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας διπλασιάστηκε. Κατά τον Morgenthau ο πληθυσμός την πόλης παρουσιάζει μια αύξηση, της τάσης του 74% (από 135.833 κατοίκους στους 237.018). Ο Markham, V.R. (Κείμενο Α΄) ανεβάζει το ποσοστό αυτό από τους 300.000 στους 700.000, επικαλούμενος διεθνείς αναφορές. Στις αναφορές αυτές γίνεται μνεία στις “τραγικές συνθήκες” που επικρατούσαν στους συνοικισμούς των προσφύγων, και οι οποίες σχετίζονταν με την κατάρρευση των παροχών νερού, την ανεπάρκεια του φωτισμού και την κακή κατάσταση των δρόμων.
Έτσι, οι ραγδαίες αλλαγές, τις οποίες προκάλεσαν στη χώρα οι συνέπειες του Μικρασιατικού πολέμου, ανέδειξαν την ανάγκη για σημαντικές επενδύσεις στις υποδομές της χώρας. Κατά το σχολικό βιβλίο, το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας, ξεπέρασε τελικά, με την έλευση των προσφύγων, το 1.000.000 κατοίκους και, φυσικά, δεν μπορούσε πλέον να υδρεύεται με το χρονολογούμενο από τους ρωμαϊκούς χρόνους Αδριάνειο Υδραγωγείο. Τη λύση του ζητήματος ανέλαβε το 1925 η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ, με την κατασκευή του φράγματος και της τεχνητής λίμνης στο Μαραθώνα. Την ίδια περίπου εποχή η βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα αλλά και τη δημιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών, βασισμένου σε ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία. Επενδύσεις έγιναν στο τηλεφωνικό δίκτυο από γερμανικές εταιρείες, στους δρόμους και στη διευθέτηση των χειμάρρων, οι οποίοι μέχρι τότε συχνά προκαλούσαν πλημμύρες και καταστροφές στο λεκανοπέδιο της Αττικής.
Όμως, η οικοδόμηση των συνοικισμών, ελλείψει χρόνου και χρημάτων (εξάλλου, τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν, λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930), συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση, αποχετευτικό σύστημα, οδικό δίκτυο, χώροι πράσινου κ.ά.), με αποτέλεσμα να καθυστερεί η ολοκλήρωση των έργων υποδομής. Χαρακτηριστική είναι η προσφυγική μαρτυρία της Κάτια Γαλοπούλου, από την Κοκκινιά (Κείμενο Γ΄). Η πρόσφυγας αναφέρεται στην κατασκευή της πλατείας του Αγ. Νικολάου στην περιοχή (δείγμα μιας πρώτης προσπάθειας δημιουργίας αστικών κρατικών υποδομών). Παρόλα αυτά, η περιοχή συνεχίζει να υδρεύεται από πηγάδια και μαγγανοπήγαδα, τα οποία εξυπηρετούν τις ανάγκες των κατοίκων για πόσιμο νερό και εξυπηρέτηση των υπόλοιπων αναγκών τους που σχετίζονται με τη χρήση του, έως το 1930, οπότε και η ΟΥΛΕΝ αναλαμβάνει την υδροδότηση στην περιοχή. Ακόμη όμως και τότε, δεν υπήρξε παροχή ηλεκτρικού ρεύματος. Οι κάτοικοι εξυπηρετούνταν με καντήλια (“για να βλέπουν οι ζωντανοί και να συχωριούνται οι πεθαμένοι”), λάμπες και κεριά. Έτσι, σε άθλιες συνθήκες, οι άνθρωποι αυτοί επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια.
Ανακεφαλαιώνοντας, πρέπει να τονιστεί ότι η δημιουργία προσφυγικών συνοικισμών γύρω από την Αθήνα και τον Πειραιά έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ενιαίου πολεοδομικού συγκροτήματος, όπως το ξέρουμε σήμερα. Επίσης, εκτός από την Αθήνα, τον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη, υπήρξαν και άλλα αστικά κέντρα που διογκώθηκαν εξαιτίας της εγκατάστασης προσφύγων σε αυτά.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου