Λόγιες λέξεις ή φράσεις στη Νέα Ελληνική

ΑΡΧΑΙΟΤΡΟΠΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Πολλές φορές λέμε και γράφουμε αρχαιότροπες λέξεις ή φράσεις. Επίσης πολλές φορές κάνουμε λάθος στη γραφή αλλά και στην κατανόησή τους. Για να επιλυθούν τέτοια προβλήματα, συγκεντρώσαμε και παραθέτουμε μια πρώτη συλλογή με τέτοιες φράσεις στη σωστή τους απόδοση.

άνω σχώμεν τας καρδίας (και όχι: άνω στώμεν τας καρδίας)

ανέκαθεν (και όχι απο ανέκαθεν ή -το τραγικό- εξαπανέκαθεν / το πρόσφυμα -θεν δηλώνει κίνηση από τόπο π.χ. Πειραιόθεν = από τον Πειραιά ή πόθεν έσχες = από που τα βρήκες;)

άvoιξε ο ασκός του Αιόλου (και όχι οι ασκοί, δες και Ομήρου Οδύσσεια κ. 47: «ἀσκὸν (Αιόλου) μὲν λῦσαν, ἄνεμοι δ' ἐκ πάντες ὄρουσαν”)

απoρώ και εξίσταμαι (και όχι: απορώ και εξανίσταμαι)

αυτός /αυτού / αυτόν καθαυτόν ή καθ' εαυτόν (και όχι: αυτός καθαυτός)

αυτή / αυτής / αυτήν καθαυτήν ή καθ' εαυτήν (και όχι: αυτή καθαυτή)

γλώσσα λανθάνουσα τ' αληθή (και όχι: την αλήθεια) λέγει

δεν έχει πού την κεφαλήν κλίνη ή δεν έχει πού την κεφαλήν κλίναι; Η πρώτη φράση εμφανίζεται στην Καινή Διαθήκη: Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσιν καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσεις, ὁ δὲ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃ (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, 8:20· πβ. Κατά Λουκάν 9:58). Εντούτοις, μεταγενέστερα, στον Ιωάννη Χρυσόστομο, εντοπίζουμε την παραλλαγή της: Διὰ τοῦτο ὁ Θεὸς ἐπὶ γῆς ὤφθη· διὰ σὲ, ὦ ἄνθρωπε, Θεὸς ἐπὶ γῆς ὤφθη, μὴ ἔχων ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίναι (Λόγος περί μετανοίας). Επίσης, «Εις την προδοσίαν του Ιούδα», διαβάζουμε: Ἀκουέτωσαν οἱ τὰς λαμπρὰς οἰκίας οἰκοδομοῦντες καὶ τοὺς μακροὺς περιβόλους, ὅτι ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλῖναι. Επομένως, και οι δύο γραφές είναι, κατά τη γνώμη μας, ορθές.

διά του λόγου το ασφαλές (και όχι: διά του λόγου το αληθές. Δες το απολυτίκιο της Βάπτισης του Χριστού:Ἦχος α΄ Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου Κύριε, ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις· τοῦ γὰρ Γεννήτορος ἡ φωνὴ προσεμαρτύρει σοι, ἀγαπητὸν σε Υἱὸν ὀνομάζουσα· καὶ τὸ Πνεῦμα ἐν εἴδει περιστερᾶς, ἐβεβαίου τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλές.)

δίνει το “παρών” (το παρών =η παρουσία, το παρόν = η συγκεκριμένη στιγμή)

εκ των ων ουκ άνευ (και όχι: εκ των ουκ άνευ. Η πλήρης φράση είναι «ὅρος ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ ἐστί» = προϋπόθεση από εκείνες που δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχουν)

εν πάση περιπτώσει ( Οι όροι σε δοτική: πᾶσα -πάσης- πάσῃ)

έχω απαυδήσει (και όχι: έχω απηυδήσει. Αρχικοί χρόνοι: απαυδώ ή απηυδώ, απαύδησα ή απηύδησα, έχω απαυδήσει ή έχω απηυδήσει.)

μέτρον άριστον (και όχι: παν μέτρον άριστον)

ον ου τύπτει λόγος ουδέ ράβδος (= όποιον δεν συνετίζουν τα λόγια, δεν συνετίζει και η τιμωρία και όχι: όπου δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος)

Ο επικεφαλής, του επικεφαλής, τον επικεφαλής, οι επικεφαλής κλπ. (έναρθρος εμπρόθετος προσδιορισμός, κλίνεται μόνο το άρθρο)

Όσο(ν) αφορά το θέμα αυτό (και όχι: όσο αφορά στο... ούτε ως αναφορά)

παρελθέτω ἀπ᾿ ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο (Ματθαίος ΚΣΓ 26, 39) (και όχι: απελθέτω απ' εμού ή απ' εμέ...)

παρεμπιπτόντως (< παρά + ἐν + πίπτω και όχι: παρεπιπτόντως)

παρ’ όλα αυτά (και όχι: παρόλα αυτά)

παρόλο που (και όχι: παρ'όλο)

πληροίς, πληροί (< πληρόω-ῶ και όχι: πληρεί)

πόσω μάλλον (και όχι: κατά πόσο μάλλον)

υπέρ το δέον (Μπαμπινιώτης:Συχνά χρησιμοποιείται εσφαλμένα η φράση «υπέρ τού δέοντος» αντί τής ορθής υπέρ το δέον. Το υπέρ, όταν δηλώνει «υπέρβαση» ή «υπερβολή», συντάσσεται με αιτιατική, ενώ με γενική δηλώνει «υπεράσπιση» (Μίλησε υπέρ τού κατηγορουμένου) Οι ομιλητές παρασύρονται στη λανθασμένη χρήση από την (ορθή) φράση «πέρα τού δέοντος», που έχει την ίδια σημασία με το «υπέρ το δέον».)

ΠΗΓΕΣ:

Λεξικό Μπαμπινώτη

Γραμματική Τριανταφυλλίδη

Ίνα Αναγνωστοπούλου / Λία Μπουσούνη-Γκέσουρα

Ν. Σαραντάκος

Γνωμολογικόν.